ciarachy, hadziaje i hanysy

Moje wspomnienia to świat widziany oczyma kilkuletniej dziewczynki, żyjącej więcej w krainie książek i opowieści niż w rzeczywistości, która była czasem trudna do zniesienia. Dlatego też moje historie są prawdziwe i prawdziwie zmyślone, a jak tam było naprawdę, to nie wiadomo.

Koło naszego domu skrajem lasu biegła ścieżka, wiodła potem wysoko do góry, gdzie stało kilka rozrzuconych na stoku domów otoczonych uprawnymi polami. Do jednego z tych domów przyjeżdżali na wakacje Ślązacy. Bałam się ich, bo zachowywali się hałaśliwie, mówili niezrozumiałym językiem i śpiewali zupełnie nieznane mi piosenki. Z górki na górkę słychać każde słowo, a co dopiero śpiew i krzyki. Dorośli wyjeżdżali po kilku dniach zostawiając dzieci, dwóch chłopców. Opiekowała się nimi ich ciotka, dobroduszna, bezdzietna kobieta. Nawet nie wiem, czy to była prawdziwa ciotka bo u nas były same ciotki, stryki, krzesnomatki i krzesnołojce.

Chłopcy zaczepiali nas, mówiąc gwarą śląską.   Nie wiedziałyśmy, czy chcą się z nami bawić czy raczej nas obrażają. Byłyśmy nauczone mówić poprawnie po polsku, choć do dziś, gdy się spotykamy, godomy po nasymu.

Dokuczali nam, zwłaszcza mnie i mojemu kuzynowi. Były kłótnie i przepychanki, aż któregoś dnia spytaliśmy stryka, co to znaczy ciarach i hadziaj. Powiedzieliśmy naturalnie, kto nas tak nazywa. Jak się stryk wkurzył! Obiecał nam, że na pewno tych chłopaków „wyloguje”. Ha! To nie jest to, o czym myślicie. Stryk, nie mając nogi, podpierał się laską i zamiast mówić „spiorę cię laską” mówił „bo cię wyloguję”.

Potem słyszałam rozmowę stryka z ojcem, w której często padały słowa o pogardzie, wyśmiewaniu i  biedzie a na końcu zabronili nam się bawić z „tymi hanysami” a jak nie mamy co robić to siano przewracać i to już!

Natomiast moja starsza, chodząca już dawno do szkoły siostra uznała, że słowo „hadziajka” być może pochodzi od rosyjskiego „chłopka” a ponieważ jesteśmy ze wsi to nie ma się co obrażać i nawet tam łaziła do nich grać w karty.

Kolejny raz spotkałam się ze Ślązakami pracując w Krynicy. Byłam więc już dorosłą dziewczyną. Tak tak, siedemnaście lat to w sam raz czas na wyrwanie się z domu na zawsze. 

Ale do brzegu!

Pracowałam w ośrodku wczasowym, gdzie wypoczywali goście z Krakowa. Mieliśmy dużą jadalnię i stołowali się w niej również goście ze Śląska, konkretnie z Knurowa. Był rok 1982, to ważne dla zrozumienia sytuacji, w jakiej się znalazłam. Byłam kelnerką obsługującą i jednych, i drugich. Wszyscy jedli w tym samym miejscu o jednej porze. Krakowianie mieli jedzenie podłe, kaszanka, pasztetowa, chleb z dżemem, plasterek wędliny, kawałek sera, zupę mleczną. Na obiad jakieś wykombinowane dania mięsno-jarzynowe, na kolację makaron z serem lub znów kaszankę z kapustą.  Bieda, bieda z nędzą, bo ta bieda i tak wykrojona z ich kartek żywnościowych. Muszę znów dodać – wczasowicze musieli przywozić swoje kartki i wycinało się z nich połowę miesięcznego przydziału na dwutygodniowe wczasy.

A Ślązacy mieli swoje sklepy, więcej kartek, a do tego przywozili sobie półtusze wieprzowe, pięciokilowe puszki szynki, bloki masła i wiele innych produktów, dlatego jedli kotlety schabowe i golonki gdy  na stoliki obok podawałam ziemniaki z jajkiem sadzonym.

Wszyscy nam patrzyli na ręce, czy aby nie kradniemy tego dobra i nie dajemy swoim, wielokrotnie łapali nas w korytarzu pytając, dla kogo niesiemy półmisek z tym czy tamtym. Dziwię się dziś, że nie dochodziło tam do rękoczynów. Wtedy dopiero zrozumiałam znaczenie słów "gorol", "hadziaj" i "ciarach".