do ostatniego okruszka

Dzierża była duża i ciężka ale moja mama była silna. Niosła ją przez sień, trzymając oburącz przed sobą, wchodziła do kuchni i się zaczynało. Dla mnie to była  magia, dwie kobiety, które kochałam najbardziej na świecie, pracowały w skupieniu rozmawiając i bardzo wątpię, czy zdawały sobie sprawę z powtarzalności słów, gestów, w kolejność zdarzeń, która wpisała się w mą pamięć na całe życie.

W kuchni musiało być ciepło i cicho. U nas nigdy nie było cicho, zawsze był krzyk, hałas, biegały dzieci, ktoś stanął kotu na ogon, ktoś się z kimś kłócił, wchodziły i wychodziły sąsiadki, czyli kara boska i skrzypce. Tak mama nazywała codzienne zamieszanie. A kiedy pieczono chleb, musiał być spokój. Bo nie urośnie, i nie robić przeciągów, i ogień się z pieca może akurat wysypać na które jak będzie biegało, i się może oparzyć o drzwiczki..

Babcia sypała mąkę sitem, mama mieszała. Kiedy już wystarczyło i mąki, i wody, mama wyrabiała ciasto. Schylona nad dzierżą, opierała jedną rękę o drewniany brzeg a drugą rytmicznie zanurzała w kleistej brei.

- Dwoma wyrabiaj, będzie ci lżej – mówiła zawsze babcia, a mama zawsze odpowiadała – ale ja nie umiem dwoma tak jak wy, jedną też dam radę.

Babcia wymiatała piec i rozpalała w nim. W piecu chlebowym paliło się specjalnym drewnem, było dłuższe niż to pod kuchnię. Na chleb musiało się palić długo, nawet mówiło się „piec gorący jak na chleb” czyli musiał być mocno nagrzany.

Mama spocona od wysiłku klepała ciasto, które z kleistej mazi przeistoczyło się pod jej dłonią w prężną bryłę. Od ręki rośnie – mówiła. Potem to samo mówiła Ciocia na praktyce, gdy uczyła mnie robić drożdżowe ciasto. Rośnie od ręki – to znaczy, że ludzka dłoń jest ciepła, elastyczna, sprzyja wyrastaniu bardziej niż mechaniczne mieszadła.

Przekreślone krzyżem ciasto lądowało na nalepie troskliwie przykryte obrusem. Jeszcze dziadek wołał ze swojej izby -  i zobaczcie, czy nie ma kota na piecu! Bo kot mógłby skoczyć z pieca prosto w ciasto. Byłoby po chlebie i po kocie. Nie wolno było zaglądać dzieciom pod obrus ale jak to korciło. Pilnowałam, kiedy będzie zaglądała babcia – babciu, podnieś mnie, to urosnę jak chleb! Podnosiła mnie, odsuwała kawałeczek płótna i zdumiona za każdym razem szeptałam – zaraz wykipi, wołajmy mamę.

Było cztery czarne, wielkie blachy, przywiezione przez mamę z Zachodu. Te blachy już czekały wysmarowane na stole. Z pełnej dzierży ciasta, które znów zmalało na stolnicy, powstawały cztery prostokątne bochny. Znów ciasto wędrowało na nalepę i znów cicho, bo rośnie. A na dnie dzierży zostawało trochę ciasta. Na następny chleb? A gdzie tam! Na podpłomyki. Kiedy wreszcie ciasto na blachach urosło, babcia wygarniała z pieca ogień. Dzieci, teraz niech się żadne nie zbliża, nawet niech się żadna nie patrzy na ogień! Ogień lądował pod kuchnią, zostało tylko trochę żaru po bokach pieca i wtedy babcia ostrożnie wkładała blachy z ciastem. Jeszcze nagarniała żaru przy samych drzwiczkach, potem robiła znak krzyża i zamykała je.

Nie na długo, za kilkadziesiąt minut otwierała je ostrożnie, wygarniała resztę ognia a na miejsce ognia kładła to, na co dzieci najbardziej czekały – podpłomyki, placki z chlebowego ciasta posypane cukrem. Piekły się krótko, przy samych drzwiczkach, w czasie, gdy w głębi pieca dochodził chleb.

Wychodził z blachy od razu, wyrośnięty, zawsze udany, pukał od spodu. Z wierzchu błyszczał, muśnięty zwilżonymi zimną wodą maminymi dłońmi.  

Przez całe życie nigdy nie piekłam chleba myśląc, że to dla mnie za trudne. Chyba wiem, na czym ta trudność polegała. Jeszcze na Wielkanoc chleb mi nie wyszedł i przepraszam gorąco moje dzieci, że musiały jeść to coś twarde takie, że można tym było zatłuc dzika, gdyby oczywiście była taka potrzeba. A tym okrągłym wybić dziurę w ścianie sąsiada, oczywiście też w razie potrzeby.

Dziś mi się upiekł dobry, ten ze zdjęcia jest jeszcze ciepły.

W opowiadaniu celowo użyłam słów – nalepa, ogień, bo w domu mojej babci tak się mówiło. Nalepa to górna część kamiennego pieca, ogień to żar, powstały z drewna, którym opalało się piec.